Αναδημοσιεύουμε από το blog Lenin Reloaded αυτό το κείμενο που λειτουργεί ως απάντηση-κριτική στο κείμενο «Η ακαταμάχητη γοητεία της Δημοκρατίας»: Σημειώσεις για μια λέξη που δεν λέει να μας αφήσει, του συντρόφου Γ.Σ. που δημοσιεύσαμε εδώ, (η έμφαση σε ορισμένα σημεία δική μας).
Οι λυρικοί παιάνες στην αρχαία ελληνική δημοκρατία ως αποθέωση και πεμπτουσία του “πολιτικού βίου” σπάνια καταπιάνονται είτε με την άκρως σημαντική για τους ίδιους τους αρχαίους αστάθειά της, είτε με το πρόβλημα της δουλείας, το οποίο οι αρχαίοι δεν είχαν την προδιάθεση να αντιληφθούν ως πρόβλημα. Όταν συμβαίνει και κάποιος ενοχληθεί να καταγράψει την σιωπηλή παρουσία μιας μεγάλης πλειοψηφίας πληθυσμού που δεν την αφορούσε στο παραμικρό η “επινόηση της δημοκρατίας”, το γεγονός της ύπαρξής της καταγράφεται ως απλώς παραπληρωματικό: “είχαν βέβαια και δούλους.” Όμως η αρχαία δημοκρατία δεν επιτεύχθηκε παρά την ύπαρξη δουλείας· μάλλον, η ύπαρξη δουλείας ήταν βασική και ουσιώδης προϋπόθεση της αρχαίας δημοκρατίας. Αναγκαία και όχι ικανή προϋπόθεση, βέβαια. Αλλά προϋπόθεση, παρ’ όλα αυτά.
Γιατί πέρα από την κεντρικότητά της στην αρχαία αθηναϊκή οικονομική ζωή, η δημοκρατική σημασία της δουλείας αφορούσε την χρησιμότητά της ως μέσο εξαγοράς χρόνου. Η άμεση δημοκρατία, η δημοκρατία των πολιτών, δεν είχε ως μοναδική της προϋπόθεση τον συγκριτικά περιορισμένο αριθμό του πληθυσμού της· είχε ως επιπρόσθετη προϋπόθεσή της την ικανότητα των πολιτών της να αφιερώνουν χρόνο στα κοινά αντί για τις ιδιωτικές τους υποθέσεις. Και τον χρόνο αυτόν τον εξασφάλιζε η εργασία δούλων. Χωρίς δούλους, με άλλα λόγια, οι αμεσοδημοκρατικοί θεσμοί θα ήταν απλώς αδιανόητοι. Κανείς δεν θα ήταν σε θέση να ξοδεύει τη μέρα του στην αγορά και στην εκκλησία, να ακούει ρήτορες, να ψηφίζει για τα πάντα, να εκλέγεται και να εκλέγει.
Η καθοριστική σημασία της δουλείας για την δυνατότητα της κλασικής δημοκρατίας να υπάρξει υποβαθμίστηκε, παραδόξως, από την φαινομενική ικανότητα της σύγχρονης αστικής τάξης να λύσει το πρόβλημα: αφού ως γνωστόν, οι αστικές επαναστάσεις κατέληξαν, πιο γρήγορα ή πιο αργά η καθεμιά, στην καθολική ψήφο και το καθολικό δικαίωμα του εκλέγεσθαι, η δουλεία δεν μπορεί να ήταν και τόσο κρίσιμη για την ιστορική δημοκρατία όσο θα φαινόταν.
Φυσικά, οι αστικές επαναστάσεις οδήγησαν, αργά ή γρήγορα, και στην κατάργηση της σύγχρονης δουλείας, μόνο όμως αφού είχαν αντικαταστήσει τον πληθυσμό των δούλων με αυτόν των ελεύθερων ανθρώπων που δεν έχουν τίποτε να πουλήσουν παρά την εργασία τους — αυτών δηλαδή που ο Μαρξ ονόμασε προλετάριους.
Για την αστική τάξη, πρόκειται περί θαύματος: από τα τέλη του 18ου αιώνα και μετά, οι κοινωνίες αποκτούν τη δυνατότητα καθολικοποίησης των δημοκρατικών δικαιωμάτων χωρίς μεγάλες αναταραχές και πολέμους, κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Και αφού αυτό επετεύχθη, το θεμελιώδες καθήκον της αριστεράς είναι να υπηρετήσει και να προστατέψει αυτό το μοναδικό ιστορικό θαύμα.