Συνειδητή σιωπή και εξίσου συνειδητός θόρυβος· να η αντιστοιχία των ταραχών στη Βοσνία και της ανατροπής του καθεστώτος Γιανουκόβιτς στην Ουκρανία στην πολιτική φιλολογία της αριστεράς. Ό,τι δε χωράει στο αντιιμπεριαλιστικό καλούπι της θεωρίας προορίζεται για θάψιμο χωρίς πολλά-πολλά. Το κόμμα και οι οπαδοί του να είναι καλά και τα υπόλοιπα ας πετιούνται στο καλάθι της ιστορίας ως «περιθωριακά συμβάντα»…Παρακάτω κατατίθενται κάποιες σκέψεις με μορφή σημειώσεων πάνω στα γεγονότα στην Ουκρανία από μια μη αντιιμπεριαλιστική σκοπιά που αναγνωρίζει την αυτάρκεια των κινημάτων που ξεσπάνε, φυσικά όχι πάντα προς την κατεύθυνση που εμείς θα επιθυμούσαμε. Γιατί η ιστορία των μέχρι σήμερα κοινωνιών παραμένει η ιστορία της πάλης των τάξεων όσο κι αν πρεσβευτές ξένων χωρών περνούν από το Μαϊντάν για δηλώσουν τη συμπόνια του χασάπη για τα πρόβατα που πρόκειται να σφαχτούν.
Από τη σκοπιά της ακρίβειας όσων πρόκειται να ειπωθούν, δηλαδή από τη σκοπιά του «ιστορικού», θα ήταν σκοπιμότερο να περιμένουμε. Για να μπορέσουν να γίνουν γνωστά πράγματα που αφορούν το κίνημα των περασμένων μηνών και παραμένουν σε εμάς άγνωστα, να αναδυθούν πιθανώς εξελίξεις που προς το παρόν παραμένουν υπόγειες και να προσδώσουν στα μέχρι τώρα τετελεσμένα άλλο νόημα. Δεν είμαστε όμως «επιστήμονες» ούτε επιδιώξαμε ποτέ κάτι τέτοιο. Η προοπτική της ένοπλης αντιπαράθεσης στην Κριμαία –και η σοβαρή πιθανότητα ενταφιασμού του κοινωνικού ζητήματος κάτω από την ταφόπλακα της εθνικής ενότητας ενόψει ενός πολέμου μικρότερης ή μεγαλύτερης διάρκειας– μας ωθεί να αναβάλλουμε για αργότερα το σχέδιο μιας πιο ολοκληρωμένης καταγραφής του κινήματος στην Ουκρανία και να καταγράψουμε όσα μέχρι τώρα σημεία προλάβαμε να εκτιμήσουμε[1] ότι χρήζουν προσοχής από μια κινηματική προοπτική.
Από θεωρητικής πλευράς, οι αναφορές των θεωριών που έχουμε κληρονομήσει από τη δεκαετία του ’70 όσον αφορά τον ρόλο του κράτους και τη σχέση του με την κοινωνία των πολιτών είναι μάλλον περιορισμένες. Αυτή η περιορισμένη θεωρητική αναφορά στο κράτος δεν είναι αυτονόητη και σε γενικές γραμμές αποτελεί ευθεία συνέπεια του προηγούμενου κύκλου αγώνων που σχετίζονταν είτε με την (κριτική ενίοτε) αποδοχή των σοσιαλιστικών κρατών είτε με την ανάδειξη του εργοστασίου ως κεντρικού άξονα περιστροφής των κοινωνικών σχέσεων. Είναι σαφές ότι από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, οπότε και ολοκληρώθηκαν τα κοινωνικά θεμέλια αυτού του κύκλου αγώνων, μέχρι σήμερα έχουν μεσολαβήσει σχεδόν τέσσερις δεκαετίες νεοφιλελευθερισμού, προγραμμάτων δομικής προσαρμογής κλπ. Ή, με μια άλλη ορολογία, πραγματικής υπαγωγής της εργασίας και της ζωής γενικότερα στο κεφάλαιο. Αν πράγματι η πραγματικότητα της ταξικής πάλης θεωρείται σημαντική για την ίδια την παραγωγή της θεωρίας, τότε αν μη τι άλλο ο κύκλος αγώνων που φαίνεται να ξεκίνησε με την αραβική άνοιξη[2] και θέτει το κράτος στο επίκεντρο της σύγκρουσης οφείλει να βρει την αντανάκλαση που του αντιστοιχεί στο επίπεδο της θεωρίας. Και συνακόλουθα της έμπρακτης αντιπαράθεσης.
Θα μπορούσε η ανατροπή του καθεστώτος στην Ουκρανία να χαρακτηριστεί «πραξικόπημα»; Για εμάς είναι σαφές ότι αυτό που έριξε το καθεστώς Γιανουκόβιτς ήταν οι αντιδράσεις ενάντια στην κρατική καταστολή[3] που ξεκίνησε αρχικά μετά την πρώτη εκκένωση του Μαϊντάν τη νύχτα της 30ης Νοεμβρίου και κυρίως μετά τις 16 Ιανουαρίου, οπότε και ψηφίστηκαν οι νόμοι ενάντια στις διαδηλώσεις. Σε αυτή τη χρονική στιγμή λαμβάνει χώρα μια ποσοτική και ποιοτική διαφοροποίηση στο εσωτερικό του κινήματος παρόλο που το (μικρό) κομμάτι του κόσμου, που πριν είχε εκφράσει συγκεκριμένες διεκδικήσεις σε σχέση με την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας, παραμένει εκεί και συναντάει τους περισσότερους που κατεβαίνουν στον δρόμο μετά. Και είναι ακριβώς αυτή η δυναμική του κινήματος που εμποδίζει αφενός την ειδική αστυνομία να το διαλύσει και αφετέρου τον στρατό να παρέμβει[4]· όσο κι αν οι ουκρανικές σημαίες ήταν έντονα παρούσες δίνοντας στο διαταξικό Μαϊντάν την αύρα «κινήματος εθνικής σωτηρίας», το αιματοκύλισμα των κινητοποιήσεων[5] δικαίως θεωρήθηκε εμφυλιοπολεμική πράξη. Παράλληλα, πρέπει να σκεφτούμε τι είδους λαϊκή στήριξη (δεν) είχε η «δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση» που έπεσε, η οποία μόνο στην αρχή οργάνωσε αντιδιαδήλωση μερικών εκατοντάδων στο Μαϊντάν –όταν ο κόσμος εκεί δεν ξεπερνούσε τις μερικές χιλιάδες, κυρίως μέλη της μεσαίας τάξης που διαδήλωναν υπέρ της ΕΕ– και στη συνέχεια κατέφευγε στους πληρωμένους μπράβους και στην ειδική αστυνομία. Ούτε καν στην «κανονική» αστυνομία. Πώς θα μπορούσαν να κρατηθούν μετά από αλλεπάλληλες επιθέσεις της ειδικής αστυνομίας τα μόνιμα οδοφράγματα που στήθηκαν από τις αρχές Δεκεμβρίου, οι κατασκηνώσεις μέσα και γύρω από το Μαϊντάν, οι καταλήψεις κυβερνητικών κτιρίων αν δεν υπήρχε ευρεία αποδοχή από την πλειοψηφία του πληθυσμού;
Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι αυτά είναι σε γενικές γραμμές τα χαρακτηριστικά του κινήματος που είναι τα πιο ενδιαφέροντα από ανατρεπτική σκοπιά. Δεν παύουν όμως να είναι και προϊόντα μιας αφαιρετικής περιγραφής που αν δε συλλάβει τη συγκεκριμένη δυναμική των κινητοποιήσεων, κινδυνεύει να χάσει τον προσανατολισμό της και να υποτιμήσει τις εσωτερικές διαδικασίες και την κατάληξή τους.
Ο Ντωβέ, στο Quand meurent les insurrections[6], κάνει ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά με την άνοδο του φασισμού την περίοδο του μεσοπολέμου:
«Ποια είναι λοιπόν η πραγματική ορμή του φασισμού, αν όχι η τάση οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης του κεφαλαίου, μια τάση που γενικεύτηκε μετά το 1914; Ο φασισμός ήταν ένας ιδιαίτερος τρόπος να επιβληθεί η ενότητα αυτή σε χώρες –όπως η Ιταλία και η Γερμανία –όπου, ακόμα κι αν η επανάσταση είχε ξεριζωθεί, το κράτος ήταν ανίκανο να επιβάλει την τάξη, ακόμα και στο εσωτερικό της ίδιας της αστικής τάξης».
«Ο φασισμός ήταν μια προσπάθεια της αστικής τάξης να τιθασεύσει δια της βίας τις δικές της αρχικά αντιφάσεις, να οικειοποιηθεί μεθόδους κινητοποίησης της εργατικής τάξης προς όφελός της, και να αναπτύξει όλες τις δυνατότητες του σύγχρονου κράτους, αρχικά εναντίον ενός εσωτερικού εχθρού, και στη συνέχεια ενός εξωτερικού».
Υπάρχουν αναλογίες ανάμεσα στο τότε και στο τώρα, όμως το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εξελίσσονται οι καπιταλιστικές σχέσεις έχει σαφώς μεταβληθεί. Πράγματι, η Ουκρανία ήταν η χώρα από τις 29 πρώην σοσιαλιστικές που επλήγη περισσότερο από την κρίση: ο πληθωρισμός έφτασε 22% το 2008, η υποτίμηση του εθνικού νομίσματος ήταν στα όρια του 60%. Τον επόμενο χρόνο, το ΑΕΠ της Ουκρανίας μειώθηκε κατά 14% ενώ ο πληθωρισμός αυξήθηκε κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες. Επίσης, η χώρα έγινε δανείστηκε πολύ από το ΔΝΤ, μιας και οι τιμές των πρώτων υλών, με τις οποίες προμηθεύει η Ουκρανία την παγκόσμια αγορά, δεν μπορούν να σταθεροποιηθούν σε κάποιο ικανοποιητικό επίπεδο. Σε καθαρά οικονομικό επίπεδο, λοιπόν, υπήρχε έντονη αστάθεια λόγω της φύσης της ουκρανικής οικονομίας. Παράλληλα, όμως, η εσωτερική υποτίμηση δεν προχώρησε χωρίς παλινδρομήσεις μιας και είχαμε αυξήσεις του βασικού μισθού χωρίς μείωση των κρατικών ενισχύσεων σε βασικές παροχές. Αυτό από μόνο του δείχνει ότι η εργατική τάξη έχει μια μη αμελητέα διαπραγματευτική ισχύ.
Η κρίση, κυρίως, και όχι τόσο η σχετικά πρόσφατη κατασκευή του ουκρανικού κράτους ως προσάρτηση ανομοιογενών εδαφών μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατέτμησε την αστική τάξη της χώρας σε αντιπαρατιθέμενα γεωπολιτικά στρατόπεδα: είτε με τη δύση και την ΕΕ, είτε με τη Ρωσία. Αυτό και μόνο το γεγονός, ότι το ουκρανικό κράτος δεν μπορούσε να εκπληρώσει μια από τις βασικές λειτουργίες του, δηλαδή να μπορεί να εμφανιστεί ως συλλογικός καπιταλιστής, είναι το βασικό στοιχείο της κρίσης του ως κράτος. Είτε με την Ευρασιατική Ένωση της Ρωσίας είτε με την ΕΕ, ποιος και πώς θα επιβάλει τα απαραίτητα διαρθρωτικά μέτρα;
Από τη στιγμή όμως που το θέμα τίθεται έτσι, δηλαδή ως κρίση-του-κράτους-σε-σχέση-με-τη-νεοφιλελεύθερη-αναδιάρθρωση, δεν μπορούμε να μιλάμε για αναβίωση του «φασιστικού φαινομένου». Πώς θα μπορούσε να σταθεί ένα φασιστικό κράτος από μόνο του, ακόμα κι αν θεμελιωνόταν σε ένα αμιγώς φασιστικό κίνημα από τα κάτω; Επιπλέον, τότε, ακόμα και μετά το τσάκισμα των προλεταριακών εξεγέρσεων που προηγήθηκαν, η εργατική τάξη και τα συμφέροντά της αναγνωρίστηκαν ως τέτοια και γι’ αυτό υπήρχε η ανάγκη να ενσωματωθούν στα πλαίσια ενός μαζικού κοινωνικού κινήματος που ήταν και ο φασισμός και ο ναζισμός. Κάτι τέτοιο σήμερα είναι αδιανόητο στα πλαίσια της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης που περνάει ακριβώς από τη διάλυση της εργατικής τάξης ως συλλογικά αναγνωρισμένου υποκειμένου. Αυτή η βασική διάσταση της σύγχρονης αναδιάρθρωσης είναι που θα εμποδίσει τους όποιους νοσταλγούς του Χίτλερ, του Μουσολίνι, του Μπαντέρα ή όποιου άλλου καθάρματος να γίνουν κάτι παραπάνω από μπάτσοι και σεκιουριτάδες, λακέδες δηλαδή των αφεντικών.
Για την κατανόηση των εξελίξεων στην Ουκρανία, έχει μεγάλη σημασία να απαντηθεί το ερώτημα γιατί πριν και κατά τη διάρκεια του Μαϊντάν δεν υπάρχουν εργατικές κινητοποιήσεις. Όσο κι αν έχει υποχωρήσει το εργατικό κίνημα, αυτό προσπάθησε να εμφανιστεί λίγο-πολύ σε όλες τις περιπτώσεις αυτού του κύκλου αγώνων μέχρι τώρα, με ποιο έντονη τη συμβολή του στη βοσνιακή εκδοχή. Και αυτό όχι τυχαία. Αν δεχτούμε ότι το εργατικό κίνημα υπερασπίζεται όχι μόνο τα άμεσα εργατικά συμφέροντα, αλλά και γενικότερα τον (δημοκρατικό) πλουραλισμό, την ελευθερία της έκφρασης κ.α. τότε αποκτά αυξημένη βαρύτητα η παρατήρηση των ουκρανών συντρόφων ότι αυτή σοβιετική κληρονομιά έχει διαβρωθεί εδώ και πολύ καιρό στην Ουκρανία από τον εθνικιστικό λόγο, ότι η λεγόμενη κοινωνία των πολιτών είχε συρρικνωθεί πολύ εκεί και ότι οι φιλελεύθεροι δημοκράτες ήταν πολύ περιορισμένης εμβέλειας. Με άλλα λόγια, το εργατικό κίνημα είχε «υποτιμηθεί» πολύ από μια ορισμένη πλευρά, τη «δημοκρατική/πλουραλιστική» του πλευρά: δεν είχε πλέον το «δικαίωμα» να εκφράζεται ως τέτοιο, όπως και άλλες ομάδες «δικαιωμάτων» (γυναίκες, gay, κλπ) μιας και κάτι τέτοιο εναντιωνόταν στην εθνική ενότητα. Last but not least, δεν πρέπει να ξεχνιέται ότι σε μια ευρεία κινητοποίηση που εξελίσσεται σε πρώην σοσιαλιστικό περιβάλλον, όπου το ίδιο το κράτος ήταν εκφραστής και εγγυητής των εργατικών συμφερόντων, όπου το εκεί Κομμουνιστικό Κόμμα ψήφισε τα κατασταλτικά μέτρα της 16ης Ιανουαρίου και όπου ο αντικομμουνισμός είναι συνώνυμος της ανατρεπτικής ιδεολογίας, δε θα μπορούσαν να μην γκρεμίζονται μαζικά τα αγάλματα του Λένιν.
Υπάρχει ουσιαστική συσχέτιση μεταξύ της αδυναμίας να εκφραστεί οργανωμένη εργατική διεκδίκηση και στην έκφραση αγανάκτησης απέναντι στη «διαφθορά»; Οι τελευταίες μεγάλες εργατικές κινητοποιήσεις στην Ουκρανία καταγράφονται στη δεκαετία του ’90[7]. Η εξατομίκευση των συμφερόντων και η παράλληλη ιδιωτικοποίηση των αναπαραστάσεων για τον κόσμο βρίσκει την αντανάκλασή της, σύμφωνα με μια σωστή παρατήρηση, στην ιδιωτικοποίηση των λειτουργιών του κράτους· τον κορπορατισμό και τον προσοδισμό, με τον πρώτο να έχει σαφώς υποχωρήσει από την πτώση του τείχους του Βερολίνου και μετά ελέω προσπαθειών ιδιωτικοποίησης. Η «διαφθορά» γίνεται αναγκαστικά τόσο ορατή, όσο φοράς τα κατάλληλα γυαλιά. Όπως και να ’χει πάντως, στο άμεσο background των κινητοποιήσεων χρειάζεται οπωσδήποτε να καταγραφούν τόσο οι κινητοποιήσεις ενάντια στον βιασμό της Iryna Krashkova το καλοκαίρι του 2013 και τον φόνο της Oksana Makar την άνοιξη του 2012· όσο βέβαια και των κινητοποιήσεων της «πορτοκαλί επανάστασης» αλλά και αυτών με γενικό μότο Εγέρσου Ουκρανία! που διοργανώθηκαν από τα κόμματα UDAR, Svoboda, Πανουκρανική ένωση “Πατρίδα” ενάντια στην κυβέρνηση Γιανουκόβιτς που ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2013 με προοπτική να κλείσουν έναν δίμηνο κύκλο και δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ…
Η ιδιότητα του πολίτη δεν είναι φτιαγμένη για να ενοποιεί κάτω από ένα πρόγραμμα ή μια συλλογική ταυτότητα, αλλά για να διαχωρίζει. Οι ακροδεξιοί στην Ουκρανία, και όχι τα άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης, είναι αυτοί που κατόρθωσαν να απευθυνθούν σε όλες τις τάξεις, από τον άνεργο μέχρι τον μεγιστάνα, και να θέσουν τις βάσεις για την πολιτική ενοποίηση της χώρας μέσα από τον δυναμισμό τους στον δρόμο. Όπου, πρέπει να υπενθυμιστεί αυτό, δεν υπήρχε κανένας μα κανένας άλλος[8]. Τι είδους δυναμικές μειοψηφίες χρειάζονται, λοιπόν, για να σπρώξουν καθεστώτα με μικρή όπως αποδεικνύεται κοινωνική βάση και άρα σχετικά διαλυμένες κοινωνίες πολιτών προς μια κατεύθυνση; Σίγουρα πάντως όχι πολύ μεγάλες σε μέγεθος και αυτό μάλλον ενθαρρύνει τις διαθέσεις των φίλων των «δυναμικών μειοψηφιών» και των «πρωτοποριών». Στο χρονικό διάστημα μετά τις 16 Γενάρη κρίθηκε ίσως η έκβαση του κινήματος στην Ουκρανία με την εξής έννοια: όλοι και όλες που ήθελαν να κατέβουν στον δρόμο έπρεπε αναγκαστικά να είναι στο Μαϊντάν. Η αντιδραστική προσήλωση στο κράτος ως τον ύψιστο θεσμό εξουσίας από τον οποίο θα προέλθει η «αλλαγή» έβρισκε το σύστοιχό της στον δρόμο: μόνο στο Μαϊντάν είχε νόημα να είναι κανείς, εννοημένου ως κέντρο των εξελίξεων. Αν οι πρωτοβουλίες για τη δημιουργία άλλων κέντρων αγώνα δεν καθυστερούσαν τόσο, αν υπήρχε διαφορετικός κόσμος να τις πλαισιώσει με αποτέλεσμα την έγκαιρη και φυγόκεντρη διάχυση των κινηματικών πρακτικών, πιθανόν οι εξελίξεις να ήταν διαφορετικές. Αλλά η ιστορία δε γράφεται με υποθέσεις.
Από τη στιγμή που επικράτησε με μαζικούς όρους η αυστηρή στρατιωτική δομή στα οδοφράγματα, και ο απαρέγκλιτος σεβασμός στα κυβερνητικά κτίρια που κατελήφθησαν αλλά δεν καταστράφηκαν ούτε συμβολικά, τα πράγματα είχαν κριθεί όσον αφορά τον όποιο χειραφετητικό χαρακτήρα του κινήματος. Αυτό δε συνέβη σε καμία από τις προηγούμενες περιπτώσεις του σύγχρονου «ανοιξιάτικου» κύκλου αγώνων, παρά το γεγονός ότι ουκρανοί σύντροφοι παραλληλίζουν το Svoboda με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στην Αίγυπτο. Πολλές από τις πρακτικές αυτού του κύκλου αγώνων, καθώς και η αδιαμφισβήτητη μαχητικότητα του κόσμου ο οποίος συνιστά τον φορέα τους, συνέβαλαν στην ανάδειξη της, εγγενούς σε κάθε κίνημα, κρατικής πτυχής και άρα στην κρατικοποίηση/φασιστικοποίηση του κινήματος και μετέτρεψαν από νωρίς τη σύγκρουση σε μάχη μεταξύ δυο στρατών[9]. Σε αυτό βέβαια συνέβαλε και το γεγονός ότι στα οδοφράγματα συμμετείχαν και πολλοί βετεράνοι του Αφγανιστάν και γενικότερα άνθρωποι έμπειροι σε πολεμικά μέτωπα. Στο Μαϊντάν αποδείχτηκε ότι ο αυστηρός καταμερισμός εργασίας και η άτεγκτη ιεραρχία εντός ενός κινήματος δεν έχει να προσφέρει τίποτα το απελευθερωτικό και μετατρέπει το κίνημα σε μιλιταριστικό όχημα. Ο Γιανουκόβιτς συνειδητοποίησε τη δύναμη πυρός των παρευρισκομένων στο Μαϊντάν μόνο μετά την τελευταία αποτυχημένη εκκένωση της πλατείας και τους 342 τραυματίες μπάτσους, η οποία και έριξε τον κύβο εναντίον του.
Σύμφωνα με ουκρανούς συντρόφους, η προέλευση του ονόματος του Δεξιού Τομέα είναι χωροταξική· αυτοί που χτυπούσαν αριστερούς και gay μαζευόντουσαν κάποια στιγμή κάπου δεξιά στο Μαϊντάν. Κάτι σαν την Πάνω Πλατεία του Συντάγματος, σαν να λέμε… Μετά και τα γεγονότα στην Ουκρανία, όσα έλαβαν χώρα τον Μάιο-Ιούνιο του 2011 στην Αθήνα αποκτούν ίσως μια πιο ξεκάθαρη ιστορική διάσταση: αφενός, όσον αφορά την άκρα δεξιά, η οποία βγαίνοντας για πρώτη φορά στον δρόμο μετά από δεκαετίες, κατόρθωσε να συγκροτηθεί στη συνέχεια ως ένα αυτόνομο πολιτικό υποκείμενο· αφετέρου, τι θα σήμαινε στην πράξη το «να μείνουμε εδώ [στην Πλατεία Συντάγματος] μέχρι να φύγουν όλοι» και κατά συνέπεια το Μεγάλο Οδόφραγμα ως χωνευτήρι της ταξικής πάλης. Αν και το πρώτο προτσές άργησε να γίνει αντιληπτό –και στη συνέχεια αντιμετωπίστηκε αποπροσανατολιστικά ως «φασιστική απειλή για τη δημοκρατία» πάνω και πέρα από την οργανική διασύνδεσή του με τις σύγχρονες ανάγκες της, καπιταλιστικότατης, διαχείρισης και υποτίμησης του πεισματικά πολυεθνικού προλεταριάτου– η δεύτερη αναπαράσταση δεν είχε δείξει μέχρι τώρα το αδιέξοδό της ως ένοπλη ανατρεπτική διαδικασία. Ή φαντασίωση αν προτιμάτε[10].
Μένει να φανεί για πόσο χρονικό διάστημα μετά την επικράτηση της αντιπολίτευσης θα μπορέσουν οι ταξικές αντιθέσεις στην Ουκρανία να παραμείνουν θαμμένες. Το παρελθόν της «πορτοκαλί επανάστασης» πάντως δείχνει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Το πράσινο φως για τη ρώσικη εισβολή στην Κριμαία εξυπηρετεί καθαρά τον στόχο εθνικής καθήλωσης του προλεταριάτου και στις δυο πλευρές των συνόρων. Γι’ αυτό και η άποψη του Ντωβέ ότι
«Ακόμα και οι γλυκερές δημοκρατίες της Σκανδιναβίας μπορούν να μετατραπούν σε δικτατορίες, αν το απαιτήσουν οι καταστάσεις. Το κράτος έχει μια και μόνη λειτουργία, την οποία διεκπεραιώνει είτε δημοκρατικά είτε δικτατορικά. Το γεγονός ότι ο ένας δρόμος είναι λιγότερο σκληρός από τον άλλο δε σημαίνει κι ότι είναι εφικτό να καλοπιάσουμε το κράτος ούτως ώστε να αποφύγει τον άλλο όταν του χρειαστεί… Δεν υπάρχει πολιτική «επιλογή» την οποία θα μπορούσαν να διεκδικήσουν οι προλετάριοι ή να επιβάλλουν με τη βία. Η δημοκρατία μπορεί να μην είναι δικτατορία, όμως η δημοκρατία προετοιμάζει τη δικτατορία και προετοιμάζει τον ίδιο τον εαυτό της γι’ αυτήν».
όσο ορθή κι αν είναι από πλευράς προτάγματος, δεν μπορεί να αποτελέσει επαρκές εργαλείο κατανόησης της παρούσας συγκυρίας, γιατί ακριβώς απομακρύνει από το πεδίο της ανάλυσης αυτό που θα έπρεπε να είναι στο επίκεντρο: το πώς οι προσδοκίες του προλεταριάτου, αλλά και άλλων κοινωνικών κομματιών, για επίλυση του κοινωνικού ζητήματος διαπλέκονται με τη σύγχρονη καπιταλιστική αναδιάρθρωση, η οποία εμφανίζεται ακριβώς ως ανάγκη για περισσότερες δημοκρατικές ελευθερίες. Πρόκειται για μια ιστορική διαδικασία απαίτησης για αναγνώρισης δικαιωμάτων και εκδημοκρατισμό που είναι σύμφυτη με την ανάδυση του εργατικού κινήματος ήδη από τις απαρχές του και σταδιακά διευρύνθηκε μέσα στον χρόνο για να αφορά τις γυναίκες, τις μειονότητες κ.α. Και στην τρέχουσα φάση της, ολόκληρους κοινωνικούς σχηματισμούς με τις αντιφάσεις τους. Σίγουρα δεν πρόκειται για επαναστατικές διαδικασίες, μέχρις στιγμής όμως έχουν δημιουργηθεί κοινωνικές δυναμικές πολύ σημαντικές για να μπορέσουμε να τις παρακάμψουμε, θεωρητικά και πρακτικά.
автономна 10
Ας κρατήσουμε πάντως το δεδομένο ότι σε όλες τις «ανοιξιάτικες» χώρες το ποσοστό μετανάστευσης είναι χαμηλό και αντίστοιχα η εργατική τάξη εκεί είναι σε γενικές γραμμές εθνικά ομογενοποιημένη με αποτέλεσμα να έχει ιδιαίτερη σημασία το πώς εξελίσσεται εκεί ένας εμφύλιος πόλεμος σε σύγχρονο περιβάλλον. Που ίσως δε θα μοιάζει με κάτι αντίστοιχο σε κοινωνικούς σχηματισμούς όπου το ποσοστό μεταναστών εργατών είναι μη αμελητέο. Για να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε και κατά πόσο η επικράτηση της εθνικής ρητορείας θα μπορέσει να επιβληθεί σε βάθος χρόνου και στις κεντρικές, από πλευράς συσσώρευσης κεφαλαίου, καπιταλιστικές χώρες, αν και εφόσον φτάσει εκεί η «άνοιξη».
A.
[1] Τα όποια προσωρινά συμπεράσματά μας στηρίζονται κατά βάση σε υλικό που έχει ανέβει στο μπλογκ και κυρίως στη συνέντευξη με έναν επαναστάτη συνδικαλιστή και στην αυτό-συνέντευξη ενός σοσιαλιστή που ταξίδεψε στην Ουκρανία.
[2] Η κατανόηση αυτού του κύκλου θα παρέμενε ελλιπής αν αφεθούν απέξω οι εξεγέρσεις των τελευταίων χρόνων στη Γαλλία, την Αγγλία, την Ελλάδα, τη Σουηδία κ.α. Για τις ανάγκες αυτού του κειμένου και μόνο, ας μείνουμε στις εξεγέρσεις που έλαβαν χώρα χοντρικά στην περίμετρο της ΕΕ (από την Τυνησία μέχρι την Ουκρανία μέσω της αραβικής χερσονήσου) και οποίες εξελίχθηκαν διαφορετικά έτσι κι αλλιώς.
[3] Ενώ δεν πρέπει να υποτιμάται και το γεγονός ότι στις κυριακάτικες διαδηλώσεις του Νοεμβρίου και του Δεκεμβρίου συμμετέχουν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι με φιλοευρωπαϊκές προσδοκίες.
[4] Άλλωστε πώς είναι δυνατόν να μιλάει κανείς για πραξικόπημα αφενός χωρίς συμμετοχή του στρατού και αφετέρου με τη συνεργασία της αστυνομίας τουλάχιστον στο Κίεβο, η οποία τις πρώτες μέρες μετά την πτώση του Γιανουκόβιτς έκανε κοινές περιπολίες με ομάδες αυτοάμυνας από το Μαϊντάν.
[5] Αξίζει να σημειωθεί πως, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, το 50% των ουκρανών ερωτηθέντων δε συμφωνούσε με τα αιτήματα του Μαϊντάν, όταν αυτό είχε εμφανιστεί αρχικά. Στην πορεία αυτό προφανώς άλλαξε, αφού άλλαξαν και τα αιτήματα. Οι τελευταίες αντιπολεμικές διαδηλώσεις στην ανατολική Ουκρανία δείχνουν επιπλέον ότι η διαίρεση του ουκρανικού πληθυσμού σε σχέση με το ίδιο το Μαϊντάν δε συνέπιπτε με τη γεωγραφική διαίρεση της χώρας σε υποτιθέμενο ανατολικό και δυτικό μπλοκ επιρροής.
[6] Ελληνική μετάφραση από το πρακτορείο Rioters: Ζυλ Ντωβέ, Όταν πεθαίνουν οι εξεγέρσεις.
[7] Δες το ενδιαφέρον άρθρο του Mihai Varga με τίτλο Political involvement in industrial conflict in Ukraine during the world economic crisis, 2008-2010 από την ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.emecon.eu/current-issue/varga/.
[8] Μια ματιά στο παρακάτω λινκ ίσως πείσει και τους τελευταίους για το τι σήμαινε αντιφασιστική διαδήλωση στο Μαϊντάν τον Μάιο του 2013 (σύμφωνα και με το υπουργείο εσωτερικών): http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/847481;jsessionid=EB0282F68A58815D0EA3856C0685EFEC.
[9] Ας υπενθυμίσουμε ότι, κατά τον σχηματισμό της νέας κυβέρνησης, ο αρχηγός των ομάδων αυτοάμυνας στο Μαϊντάν Andriy Parubiy διορίστηκε επικεφαλής της Επιτροπής Εθνικής Ασφάλειας και Εθνικής Άμυνας με τον αρχηγό του Δεξιού Τομέα Dmytro Yarosh να διορίζεται αναπληρωτής του. Η εν λόγω επιτροπή επιβλέπει τη λειτουργία του υπουργείου άμυνας, των μυστικών υπηρεσιών, των ένοπλων δυνάμεων κ.α. Επίσης, κυβερνητική θέση κατέλαβε, μεταξύ άλλων, γιατρός που επέβλεπε την παροχή ιατροφαρμακευτικής βοήθειας σε τραυματίες του Μαϊντάν. Περισσότερες πληροφορίες για το νέο υπουργικό συμβούλιο και τα μπουμπούκια που μαζεύτηκαν εκεί στο λινκ http://www.globalresearch.ca/ukraine-transition-government-neo-nazis-in-control-of-armed-forces-national-security-economy-justice-and-education/5371539. Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι στο λινκ http://peopleandnature.wordpress.com/2014/03/02/ukrainians-russians-and-europeans-against-putins-war/ φτάνουν αναφορές ότι γνωστοί ουκρανοί καπιταλιστές, «ολιγάρχες», διορίζονται απευθείας κυβερνήτες πόλεων ή/και περιφερειών.
[10] Οι εξελίξεις στην Ουκρανία δείχνουν πάντως και τι θα είχαμε να αντιμετωπίσουμε εδώ στην Ελλάδα, αν τυχόν η χώρα έφευγε/απομακρυνόταν από τη ζώνη του ευρώ. Ευτυχώς, οι αριστεροί πατριώτες μας είχαν προειδοποιήσει εγκαίρως…