Το πρώτο κείμενο των Srecko Horvat και Igor Štiks, το οποίο έχει τίτλο «Is the Balkans a new Maghreb?» δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 2011 στο site uninomad. Έχει μεταφραστεί στα ελληνικά και αποτελεί μια από τις πρώτες απόπειρες εκτενούς αποτίμησης της ευρωπαϊκής πολιτικής στα βαλκάνια σε άμεση σύνδεση με την τότε πρωτοεμφανιζόμενη «αραβική άνοιξη».

Αυτό το πρώτο κείμενο μπορεί να συνδεθεί με το κείμενο-σχόλιο του Malte Daniljuk στο portal Telepolis, το οποίο δημοσιεύουμε μεταφρασμένο παρακάτω, κατά την αναζήτηση απαντήσεων πάνω στο πού αποσκοπεί η ευρωπαϊκή νεοφιλελεύθερη στρατηγική στα σύνορα της Ευρώπης.

Α.

Έναν δακτύλιο, για να τους υποτάξουν

Malte Daniljuk, 10.3.2014

Βόρεια Αφρική, Εγγύς Ανατολή, Ουκρανία: Η ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική βάζει γύρω από τον λαιμό της γηραιάς ηπείρου έναν δακτύλιο από εστίες φωτιάς.

Η σύγκρουση για την Ουκρανία κλιμακώνεται με απρόβλεπτη ταχύτητα. Ο γερμανός υπουργός εξωτερικών μιλάει για την «οξύτερη κρίση από την πτώση του τείχους». Για τον βρετανό υπουργό εξωτερικών William Hague πρόκειται για την «μεγαλύτερη κρίση στην Ευρώπη του 21^ου αιώνα». Παρόλα αυτά, δεν μπορεί κανείς αντιληφθεί κάποια πρόθεση αποκλιμάκωσης. Το αντίθετο: Σήμερα, το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε τη στενότερη συνεργασία με την Ουκρανία, η οποία αυτή τη στιγμή δεν μπορεί να υπερηφανευθεί ούτε για μια εκλεγμένη κυβέρνηση, και οι ΗΠΑ μετακινούν πολεμικά αεροσκάφη F-16 προς την Πολωνία.

Πριν από ούτε δυο εβδομάδες, ευρωπαίοι υπουργοί εξωτερικών [Außenpolitiker] θριάμβευαν στο Μαϊντάν. Έβαζαν πλάτες σε μια αντιπολίτευση, την οποία κανείς δεν εκτιμούσε πολιτικά, ανάμεσα σε φλεγόμενα οδοφράγματα. Μετά από λίγο, άγνωστοι ελεύθεροι σκοπευτές διέπραταν μια σφαγή και φρόντιζαν για την ανατροπή της κυβέρνησης Γιανουκόβιτς (Προήλθαν οι ελεύθεροι σκοπευτές από την αντιπολίτευση;). Ο Γιανουκόβιτς εκλέχτηκε από ένα μεγάλο κομμάτι των Ουκρανών το 2010 για να βάλει τέλος στο πολιτικό χάος και τη διαφθορά, στα οποία η προηγούμενη κυβέρνηση των πορτοκαλί επαναστατών είχε ρίξει τη χώρα.

Ως πολίτης που παρατηρεί, τρίβει κανείς έκπληκτος τα μάτια του και αναρωτιέται αν δεν υπάρχουν [ήδη] αρκετές άλλες κρίσεις στην άμεση γειτονία [της Ευρώπης]: Ιράν, Ιράκ, Συρία, Αίγυπτος, Λιβύη… Δεν είναι εκεί ακόμα τα προβλήματα ανοιχτά; Γιατί οξύνει τώρα η ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική ακόμα μια σύγκρουση της Ουκρανίας με τη Ρωσία; Γιατί τοποθετείται η Ευρώπη με τέτοιο επιθετικό τρόπο σε μια πολιτικά διαιρεμένη χώρα, της οποίας κανένα κόμμα δεν έχει απεύθυνση σε όλη τη επικράτεια; Φαίνεται πραγματικά εδώ και καιρό πως η ευρωπαϊκή πολιτική πρακτικά τα έκανε μαντάρα με όλες τις γειτονικές χώρες σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.

Με αυτόν τον τρόπο, παραμένει στη λήθη το γεγονός ότι πριν από μερικά χρόνια το πεδίο της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής καθοριζόταν από κοινές και φιλικές πρωτοβουλίες. Μέχρι το 2011, η διαδικασία της Βαρκελώνης επεξεργαζόταν τις αρχές μιας Μεσογειακής-Ένωσης, στα πλαίσια της οποίας μέλη της ΕΕ μαζί με χώρες της Εγγύος Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής επιθυμούσαν να αναπτύξουν μια κοινή ενεργειακή και επενδυτική πολιτική (Το μέλλον της Ευρώπης βρίσκεται στον Νότο). Ένα από τα πιλοτικά πρότζεκτ της, το Desertec, αφοσιώνόταν στην εναλλακτική παραγωγή ενέργειας.

Πρακτικά ανταγωνιστικός, αλλά επίσης προσανατολισμένος σε μια φιλική συνεργασία προς όφελος και των δυο πλευρών, προέκυψε ο διάλογος της Πετρούπολης. Ο στόχος του: Μια προνομιακή συνεργασία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ρωσίας, με την οποία θα έπρεπε να επιδιωχθεί όχι ως τελευταία προτεραιότητα η διασφάλιση της παροχής ενέργειας της [γηραιάς] ηπείρου. Αυτά τα στάνταρ-εργαλεία εξωτερικής πολιτικής –πολιτιστική προσέγγιση και οικονομική ενσωμάτωση– μοιάζουν να ανήκουν σε επί μακρόν ξεχασμένες εποχές. Αντίθετα, τα τελευταία χρόνια εθνικές σόλο δράσεις, πυροσβεστική πολιτική και επίδειξη δύναμης καθορίζουν το πεδίο.

Αυθαιρεσία και έλλειψη εννοιών

Η έκπτωση προς την τωρινή μορφή εξωτερικής πολιτικής ξεκινάει με τη διεθνή στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη. Όταν ο βρετανός πρωθυπουργός David Cameron είδε τον Φεβρουάριο του 2011 μια πρώτη ευκαιρία για να ανατραπεί ο μισητός συνταγματάρχης Καντάφι, έστειλε βιαστικά βρετανικές ειδικές δυνάμεις σε μυστικές επιχειρήσεις για να προστατεύσουν τους αρχικά τρεις χιλιάδες διαδηλωτές στον παραλιακό δρόμο της Βεγγάζης.

Μόλις δυο εβδομάδες αργότερα, η αποστολή βρισκόταν στο χείλος της κατάρρευσης, μιας και ο Καντάφι –όπως δεν ήταν δύσκολο να προβλέψει κανείς– έστελνε τανκς προς την κατεύθυνση της παραλίας. Τώρα έπρεπε οι ευρωπαίοι σύμμαχοι να φανούν χρήσιμοι: η Γαλλία ανέλαβε τη διοίκηση, η Ιταλία, η Ισπανία, η Ολλανδία και η Νορβηγία κινήθηκαν νευρικά [hampelten] πίσω από μια Συμμαχία των Προθύμων. Το αποτέλεσμα αυτής της παταγώδους αποτυχίας της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής δεν μπορεί να ανακληθεί στο μυαλό αρκετά εύκολα.

Αυτό που απομένει από τη Λιβύη είναι ένα Failed State, ένα κατεστραμμένο κράτος, εδώ και πολλά χρόνια μια εστία φωτιάς, από την οποία προερχόμενοι μισθοφόροι και παραστρατιωτικές οργανώσεις αποσταθεροποιούν ολόκληρη την περιοχή. Χωρίς να περάσει ένας χρόνος, γάλλοι στρατιώτες έπρεπε να βαδίσουν προς το γειτονικό Μαλί για να το «σταθεροποιήσουν» και πήραν μαζί και τη [γερμανική] Bundeswehr. Κάποια συντονισμένη δράση της ευρωπαϊκής πολιτικής για να ξαναγίνει η Λιβύη ένα λειτουργικό κεντρικό κράτος; Άγνωστη, δεν είναι ορατή.

Τα μαχητικά ήταν ακόμα στον αέρα, όταν ο τότε γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζύ έστελνε στον κόσμο τις άγριες απειλές του: «Πρώτα από όλα, κάθε άραβας ηγεμόνας πρέπει να κατανοήσει, ότι η αντίδραση της Διεθνούς Κοινότητας και της Ευρώπης από τούδε και στο εξής θα είναι η ίδια». Από τότε, «η ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις», η οποία για πολύ καιρό θεωρείτο ταμπού, έγινε το σημαντικότερο εργαλείο διαμόρφωσης των σχέσεων με τους γείτονες. Και αυτό με εντελώς αξιοθρήνητα αποτελέσματα.

Η Αίγυπτος βρίσκεται υπό διοίκηση έκτακτης ανάγκης [Notverwaltung] μέσω της ντε φάκτο διακυβέρνησης της από τους ίδιους στρατιωτικούς, ενάντια στους οποίους κατευθυνόταν η λαϊκή εξέγερση το 2011. Η ΕΕ αναγνώρισε πλήρως το πραξικόπημά τους. Στη Συρία, η Ευρώπη υποστηρίζει μια ένοπλη αντιπολίτευση, η οποία φαίνεται πως τοποθετείται κυρίως υπέρ της θρησκευτικής διαίρεσης της χώρας. Ακόμα και στο Ιράκ, η Δύση αρνείται στον εκλεγμένο πρόεδρο κάθε στήριξη, στους σιίτες απευθύνθηκε ο άνθρωπος. By the way: με το Ιράν κανείς δε μιλάει σοβαρά. Γύρω από την Ευρώπη παρουσιάζεται μια εικόνα χάους, καταστροφής και διαρρηγμένων σχέσεων.