Οι ταραχές από μόνες τους δε σημαίνουν τίποτα
Δύο συνεχόμενες μέρες διαδηλώσεων “υπέρ της οικογένειας” στη Γαλλία και συγκρούσεις με την αστυνομία, αντίστοιχη διαδήλωση στη Γεωργία (Τυφλίδα). Διαδηλώσεις χιλιάδων σαλαφιστών που ζητούν επιτακτικά να εφαρμοστεί επιτέλους η Σαρία στην Τυνησία και συγκρούσεις με την αστυνομία (οι σαλαφιστές είχαν έναν νεκρό). “Μεγάλη πορεία προς τη Ντάκα” εκατό και πλέον χιλιάδων ισλαμιστών της οργάνωσης Hifazat-e-Islam στο Μπαγκλαντές και συγκρούσεις με περισσότερους από 50 νεκρούς, οι οποίοι έχουν αιτήματα όπως: θανατικές καταδίκες για όσους προσβάλλουν το Ισλάμ, επιστροφή της γυναίκας στο σπίτι, κατάργηση της ελευθερίας του λόγου κτλ.
Αυτά είναι ορισμένα επεισόδια του τελευταίου διαστήματος που δείχνουν ότι η ιστορικά παραγόμενη πρακτική των ταραχών δεν χρησιμοποιείται μόνο από την πλευρά του προλεταριάτου που μάχεται ενάντια στο κεφάλαιο, αλλά σε ορισμένες περιπτωσεις και από το κομμάτι που επιδιώκει “τάξη και ασφάλεια”. Γιατί όμως όλα αυτά τα “υπερσυντηρητικά” κομμάτια του προλεταριάτου πρέπει να συγκρουστούν με το κράτος; Η απάντηση βρίσκεται στην καπιταλιστική κρίση: Η κρίση της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου αποτελεί ταυτόχρονα κρίση της απλής αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης. Πρόκειται για κρίση της αμοιβαίας συνεπαγωγής των τάξεων. Από την πλευρά του κεφαλαίου, αποκτά μεγαλύτερη σπουδαιότητα η κατασταλτική διαχείριση της προσέλευσης των χρειαζούμενων εργαζομένων στον νέο κύκλο παραγωγής και της μη προσέλευσης των μη χρειαζούμενων. Από την πλευρά του προλεταριάτου, η προβληματικότητα της εξεύρεσης αγοραστή και η συρρίκνωση του μισθού θέτει άμεσα το πρόβλημα της επιβίωσης μέσα στον ΚΤΠ. Σε κάποιο βαθμό, κυμαινόμενο και ποτέ δεδομένο, η αυτοπροϋπόθεση του κεφαλαίου τείνει να διαρραγεί και οι δύο τάξεις να βρεθούν σε θέση μάχης. Η ύπαρξή τους φαίνεται να μην απορρέει πια αυτομάτως από μια αντικειμενικότητα που πορεύεται αμέριμνη. Οι αντιμαχόμενες τάξεις τείνουν να γίνουν υποκείμενα που τάσσονται, με ποικίλους τρόπους και διαμέσου ποικίλων τμημάτων τους, υπέρ ή κατά της αποκατάστασης της αντικειμενικότητας αυτής (από το κείμενο “Σημειώσεις για την συγκυρία και την κρίση”, blaumachen#6).
Είναι γεγονός ότι το κράτος καταστέλλει όλους όσους τίθενται ενάντια στην αναδιάρθρωση που απαιτείται: όχι μόνο εκείνους που αντιστέκονται στην αναδιάρθρωση επιζητώντας μια πιο εξισωτική κοινωνία αλλά και εκείνους που διεκδικούν την αποκατάσταση μιας παλαιότερης ομαλότητας, την οποία το κράτος δεν επιδιώκει πια, καθώς πρέπει να την αντικαταστήσει με μια νέα αναδιαρθρωμένη ομαλότητα. Έτσι η αναδιάρθρωση της κατανομής της εργασιακής δύναμης σε ρόλους στη βάση του κοινωνικού φύλου τείνει να επικυρώσει την αμφισβήτηση της πυρηνικής οικογένειας στη Γαλλία (που ήδη συμβαίνει εδώ και πολλά χρόνια στην πράξη), χωρίς να αμφισβητεί βέβαια την ανδρική κυριαρχία. Αλλά αυτό για τους Γάλλους “φασίστες”, αυτό δεν είναι αρκετό, αυτοί απαιτούν η ανδρική κυριαρχία να οργανώνεται με βάση ένα αναχρονιστικό για το κεφάλαιο σήμερα τρόπο, την πυρηνική οικογένεια. Απαιτούν την επιστροφή σε έναν κόσμο πιο τακτοποιημένο απο το σημερινό και εγκαλούν το κράτος ότι καταπατά τις βασικές αρχές της ηθικής. Ο εκσυγχρονισμός των αναδυόμενων καπιταλιστικών κρατών από τα κατώτερα σκαλιά της ιεραρχίας επιδιώκει τη λείανση κάποιων αναχρονιστικών πτυχών της θρησκείας. Όχι βέβαια γιατί το κράτος είναι υπέρ της ελευθερίας έκφρασης ή της “απελευθέρωσης της γυναίκας” (που γνωρίζουμε πόσο ισχύει στα ανεπτυγμένα κράτη), αλλα επειδή, για παράδειγμα, πρέπει να καταστεί εκμεταλλεύσιμη η πιο φτηνή θηλυκή εργατική δύναμη, κάτι που για αρκετούς νέους φτωχούς άνδρες προλετάριους δεν είναι αποδεκτό, καθώς αισθάνονται ότι ο υποβιβασμός τους θα είναι ακόμη μεγαλύτερος με τη νέα κατάσταση. Αυτοί εντάσσονται έτσι σε ένα θρησκευτικό κίνημα το οποίο επιδιώκει να επιλύσει το κοινωνικό ζήτημα υπέρ των πιστών του, δηλαδή, να επιτύχει την καλύτερη ενσωμάτωση τους σε σχέση με τους άπιστους και βέβαια τις γυναίκες, οι οποίες πρέπει να είναι έτσι κι αλλιώς υπό.
Το κρίσιμο στοιχείο όμως, όπως μας έχει διδάξει η ιστορία, είναι πώς αν το κράτος ως συλλογικός εκφραστής των συμφερόντων του κεφαλαίου ως σχέσης βρεθεί σε δύσκολη θέση από τη δραστηριότητα του προλεταριακού κινήματος που μάχεται, τότε πολύ σύντομα μπορεί να επιλέξει να χρησιμοποιήσει αυτό ακριβώς το κομμάτι που σήμερα φαίνεται να του κάνει κριτική από “δεξιά”. Μπορεί να παραχθεί με σχετικά ομαλό τρόπο μια συμμαχία του κράτους με αυτούς που σήμερα είναι εναντίον του αλλά όχι μόνο χωρίς να αμφισβητούν τους προλεταριακούς κοινωνικούς ρόλους, αλλά αντίθετα επιζητώντας την πιο κάθετη και στοιβαρή οριοθέτηση τους. Κάπως έτσι ίσως είναι πιθανό, αν γενικευτούν κάποιες τάσεις που τώρα αναδύονται, να παραχθεί σήμερα ένα φαινόμενο αντίστοιχο, αλλά σε καμία περίπτωση ίδιο, με εκείνο του ιστορικού φασισμού.
Στην Αίγυπτο είναι χαρακτηριστική η προσπάθεια του κράτους να ενσωματώσει τα κομμάτια που έως την εξέγερση του 2011 του έκαναν κριτική από “δεξιά”. Ορισμένα απο αυτά τα κομμάτια συμμετείχαν στην εξέγερση επιζητώντας όμως ουσιαστικά τη μετατροπή του κράτους σε θρησκευτικό κράτος. Η ένταση της κατάστασης στην Αίγυπτο οδήγησε με ομαλό τρόπο το κράτος να ενσωματώσει τελικά μια πολιτική προς αυτήν την κατεύθυνση, αν και δεν είναι ακόμη δεδομένο ότι θα πετύχει αυτή η ενσωμάτωση. Το περιοδικό Theorie Communiste γράφει για την κατάσταση εκεί στο τελευταίο τεύχος του:
«Τα ισλαμιστικά κόμματα είναι φορείς μιας συνολικής πολιτικής απάντησης της καπιταλιστικής τάξης στο ζήτημα της διάκρισης και της συνάρθρωσης μεταξύ σχέσεων παραγωγής, κοινωνίας των πολιτών και κράτους. Δεν δίνουν καμία λύση στην εξαθλίωση, στην οικονομική κατάρρευση, στην ανεργία· οι αντιφάσεις μεταξύ των τάξεων, οι απεργίες και οι ταραχές θα συνεχιστούν. Θα είναι όμως δυνατόν να υπερφαλαγγιστούν οι οικονομικοί, κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες στον ίδιο τους τον χώρο, θα είναι δυνατόν να τους επιβληθεί η γλώσσα του κράτους και να νομιμοποιηθεί η καταστολή. […] Οι ισλαμιστές είναι τώρα το κόμμα της τάξης, αλλά της τάξης που προέκυψε από την ‘επανάσταση’. Η τάξη αυτή είναι η ηθική τάξη. Η ηθική τάξη δεν είναι απλός πνευματικός καλλωπισμός του έργου της αποκατάστασης τους κράτους και της ανασύνθεσης της άρχουσας τάξης· έχει ένα πολύ υλικό, άμεσο και συγκεκριμένο οικονομικό και κοινωνικό περιεχόμενο, δίνει στην κοινωνία των πολιτών, σαν κοινωνικό συμβιβασμό μεταξύ των τάξεων, τη βιωσιμότητά της υποτάσσοντας τον μισό πληθυσμό, τις γυναίκες, στο άλλο μισό, τους άντρες. Πρόκειται για τον τρόπο με τον οποίο οι επιπτώσεις της κρίσης πλήττουν κυρίως τις γυναίκες (ανεργία, επισφάλεια, μείωση μισθού, αύξηση της οικιακής εργασίας, αποκλεισμός από δικαιώματα προσόδου κτλ.) και για την αναπαραγωγή της διάκρισης των φύλων κατά τη διάρκεια των αγώνων στις συνοικίες και στα εργοστάσια. Το πρόγραμμα της αποκατάστασης μιας δημόσιας ζωής που δεν θα είναι οικονομικά και ηθικά διεφθαρμένη περνάει από την ενίσχυση και νομιμοποίηση του αποκλεισμού των γυναικών. Είναι στη φύση της δημόσιας ζωής να υπάρχει στο πλαίσιο της αντίθεσής της προς την ιδιωτική ζωή· είναι στη φύση αυτής της αντίθεσης, μέσα στις καπιταλιστικές σχέσεις, να είναι διάκριση φύλων. Η οικογενειακή τάξη είναι εγγυητής και προϋπόθεση της ηθικότητας της κοινωνίας των πολιτών. Η οικογένεια και η γυναικεία συνθήκη γίνονται για όλες τις κοινωνικές τάξεις το περιεχόμενο της ιδεολογικής σχέσης που προσιδιάζει στα διακυβεύματα των υπό εξέλιξη ταξικών αγώνων σαν επαναπροσδιορισμός της σχέσης ανάμεσα σε σχέσεις παραγωγής/ κοινωνία των πολιτών/ κράτος. […] Τα ισλαμιστικά κόμματα αποκαθιστούν τις συναρθρώσεις μεταξύ σχέσεων παραγωγής/ κοινωνίας των πολιτών/ κράτους· αποκαθιστούν τη δημόσια ζωή εξ ονόματος της ηθικής τάξης· επικυρώνουν τις διαφορικές επιπτώσεις της κρίσης όπως αυτές πλήττουν κατά διαφορετικό τρόπο τους άντρες και τις γυναίκες, και –το κερασάκι στην τούρτα– ελευθερώνουν τη γυναίκα σαν τέτοια. […] Το πολιτικό ισλάμ μπορεί να ενστερνιστεί τη δημοκρατία, αλλά αρνείται να αναγνωρίσει σαν ασυμφιλίωτες τις αντιφάσεις και τα σχίσματα της κοινωνίας και να δεχτεί την ειρήνευσή τους στο πλαίσιο του κράτους με μοναδική μεσολάβηση τον πολίτη. Οι ίδιοι οι νόμοι υποτάσσονται σε έναν προϋπάρχοντα Νόμο (τη σαρία, όποιος κι αν είναι ο ρόλος που αφήνεται στην ερμηνεία/σούρα), ο οποίος αντιπροσωπεύει την κοινότητα τόσο πριν από όλες τις διαμάχες όσο και σαν τόπος επίλυσής τους. Παρόμοιο ρόλο μπορούν να παίξουν και άλλες ιδεολογίες, όπως το έθνος ή η φυλή. Ενώ όμως το έθνος ή η φυλή θέτουν αξιωματικά την ενότητα της κοινότητας, το μυστικό της θρησκείας –όπως επαναλαμβάνει ο Μαρξ στον Φόιερμπαχ– είναι οι αντιφάσεις, ο «αυτοσπαραγμός» του κοσμικού θεμελίου, είναι μια «διαίρεση του κόσμου σε δύο κόσμους: έναν θρησκευτικό και έναν κοσμικό» (από το blaumachen#6).